• Vegetarische instinkers



    Vlees en vis kun je over het algemeen wel vermijden als vegetariër. Er zijn echter een heleboel voedingsmiddelen waar het dode dier onherkenbaar in verstopt zit. En niet altijd geeft het etiket voldoende uitsluitsel. De voedingsdeskundige van de Vegetariërsbond zet de bekendste instinkers voor je op een rijtje. Wist jij bijvoorbeeld dat de meeste kaas, toch veel gegeten door vegetariërs, helemaal niet zo vegetarisch is? Het wordt gemaakt met een bestanddeel uit dode kalfjes. Of kauwgom, of brood? Van de meeste hier genoemde producten en ingrediënten bestaan gelukkig ook vegetarische alternatieven.

    Gelatine 

    Wat is het? Gelatine is een kleurloze doorzichtige gel die veel in voedingsmiddelen gebruikt wordt als verdikkingsmiddel.


    Waarom is het niet-vegetarisch? De gelatine wordt gewonnen uit de huiden en beenderen van vooral varkens en koeien. Soms ook van gevogelte of vis.


    In welke producten kun je het aantreffen? Gelatine is in de supermarkt te koop in kleurloze of rode bladen, om zelf bijvoorbeeld pudding te maken. Daarnaast zit het in zacht snoep ((Engelse) drop, beertjes, spekkies), goedkope margarine en toetjes (pudding). Meestal is het gebruik van gelatine aangegeven in de ingrediëntendeclaratie, maar niet altijd. Gelatine wordt bijvoorbeeld gebruikt als drager voor vitamines, en omdat het zelf geen functie meer heeft in het eindproduct, hoeft het niet als zodanig geëtiketteerd te worden. Enige jaren geleden kwam dit aan het licht bij het Brinta drinkontbijt: hier worden vitamines aan toegevoegd, en naar bleek dus ook gelatine.


    Is er een alternatief? Ja, als je zelf aan het kokkerellen slaat kun je agar-agar gebruiken. Het heeft dezelfde bindende eigenschappen als gelatine, en wordt gemaakt van zeewier of roodalgen. Het bindend vermogen van agar-agar is groter dan dat van gelatine: 1 gram agaragar vervangt 3 gram gelatine. Daarnaast is er ‘vegetarisch’ snoep en drop, waarbij in plaats van gelatine gebruik gemaakt is van Arabische gom of gemodificeerd zetmeel. Op de website van de Vegetariërsbond is een lijst te vinden met onder andere vegetarisch snoep, maar deze is al van wat jaren terug. Je kunt ook zelf goed op het etiket kijken. In margarine werkt de gelatine als emulgator (het voorkomt dat de vet- en waterfractie scheiden), maar hiervoor kunnen ook andere emulgatoren gebruikt worden als lecithine.

     

    2. Colloïdaal proteïne

    Wat is het? Letterlijk betekent colloïdaal proteïne ‘eiwit dat zich fijn verdeeld in een vloeistof bevindt’. Dat kan in principe elk soort eiwit zijn, zowel plantaardig als dierlijk. In de praktijk blijkt het echter om bloedeiwitten van varken te gaan, of om een goedkope gelatinevariant.


    Waarom is het niet vegetarisch? Bloed en gelatine zijn slachtproducten.
    In welke producten kun je het aantreffen? Veldwerk in de supermarkt leert dat het voornamelijk in goedkopere dropsoorten zit (van Euroshopper en Dirk van den Broek). Het staat als zodanig op het etiket vermeld.
    Is er een alternatief? Er zijn ook dropsoorten zonder gelatine. Om de karakteristieke dropconsistentie te krijgen wordt gebruik gemaakt van Arabische gom of gemodificeerd zetmeel. Je moet echter speuren in de supermarkt op dergelijke drop te vinden. Sommige dropsoorten van Klene zijn gelatineloos, en in de natuurvoedingswinkel maak je ook grote kans drop en snoep zonder gelatine te vinden.
     

    3. E-nummers of voedingsmiddelenadditieven

    Wat zijn het? E-nummers zijn hulpstoffen die binnen de Europese Unie van een identieke codering zijn voorzien.
    Waarom zijn ze niet vegetarisch? Niet alle E-nummers passen binnen een vegetarische voeding, omdat ze bijvoorbeeld van slachtvet gemaakt zijn, of van insecten. De Vegetariërsbond heeft op haar website een lijst met 45 verdachte E-nummers. Hiervan is er slechts één bij mijn weten ALTIJD afkomstig van dode dieren, namelijk schellak (E904), en dus niet geschikt voor vegetariërs. Schellak wordt verkregen door het opkoken van het afscheidingsproduct van lakschildluizen. Voor de rest van de additieven geldt: het KAN dat het additief gemaakt is van dierlijk materiaal (bijvoorbeeld slachtvet) maar het HOEFT niet.


    In welke producten kun je het aantreffen? Additieven zitten in de meeste bewerkte, samengestelde voedingsmiddelen, ook in biologische. Ze staan in de ingrediëntendeclaratie vermeld. De schellak, E904, zit bijvoorbeeld als glansmiddel op sommige chocoladenoten.
    Zijn er alternatieven? De meeste additieven kunnen ook synthetisch gemaakt zijn, of plantaardig vet als basis hebben. Zo kan de rode kleurstof Cochenille bijvoorbeeld (E-nummer 120) onttrokken zijn aan gedroogde achterlijven van vrouwelijke schildluizen, maar het kan ook afkomstig zijn van bacteriën. En naast schellak zijn er nog zeven andere glansmiddelen. Omdat de fabrikant niet verplicht is om aan te geven waar het additief van gemaakt is, weet je als vegetariër niet of je het product kunt eten. Producten met het V-keurmerk voor vegetarische producten bevatten uitsluitend hulpstoffen van plantaardige of synthetische herkomst.

  • 4. Dierlijke vetten

    Waarom is het niet vegetarisch? Hoewel strikt genomen roomboter ook een dierlijk vet is, wordt met dierlijke vetten altijd slachtvet bedoeld. Niet geschikt voor vegetariërs dus.
    In welke producten kun je het aantreffen?
    In principe in alle samengestelde producten waar vet in verwerkt is, zoals brood en koek (zelf ben ik het in speculaaspoppen tegengekomen). Ossenwit (frituurvet) bestaat geheel uit slachtvet.
    Is er een alternatief? Plantaardige vetten. Dierlijk vet heeft geen eigenschappen die het uniek maakt, behalve wellicht dat het goedkoper is dan plantaardig vet.

     

    5. Chondroïtine en glucosamine

    Wat is het? Voedingssupplementen die verkocht worden bij gewrichtsklachten.
    Waarom is het niet vegetarisch? De meeste glucosamine wordt gemaakt van de schildjes van schaaldieren zoals krab, kreeft en garnalen. Hoewel het niet het ‘vlees’ van het dier betreft, en je zelfs zou kunnen zeggen dat het om een afvalproduct gaat, vergelijkbaar met het leer koeien en varkens, is het niet een vegetarisch product te noemen. Chondroitine wordt gemaakt van het kraakbeen van haaien of van de luchtpijp van runderen.
    Is er een alternatief? Je kunt je afvragen of je dergelijke producten überhaupt moet slikken. Er zijn weliswaar aanwijzingen dat ze werken, maar niet voldoende bewijs dat ze de geclaimde gezondheidseffecten hebben. De Consumentenbond noemt als alternatief van beide producten duivelsklauw. Ook hiervan is de werking nog niet onomstotelijk bewezen. Ook is er glucosamine op de markt op basis van maïs. Er wordt dan bij vermeld dat het geschikt is voor vegetariërs/veganisten.
     

    6. Wei, weipoeder en lactose

    Wat is het? Wei is het vocht dat overblijft bij de kaasbereiding. Wei is zeer voedzaam. Het bevat ongeveer de helft van de melksuikers (lactose) van de melk en daarnaast eiwitten, vitaminen en mineralen. Lactose (melksuiker) wordt uit de wei geëxtraheerd, en los als ingrediënt verkocht.
    In welke producten kun je het aantreffen? Weipoeder, vloeibare wei en lactose zijn zeer veel gebruikte grondstoffen in de levensmiddelenindustrie. Wei dient bijvoorbeeld als basis voor frisdrank, zoals Rivella en Taksi. Weipoeder wordt in heel veel voedingsmiddelen gebruikt, bijvoorbeeld cup-a-soup, Cote d’Or, Pringles chips en allerlei koekjes, maar ook los als voedingssupplement bij krachtsport. Lactose kun je onder andere aantreffen in margarine en brood.
    Waarom is het niet vegetarisch? Wei is een bijproduct van de kaasbereiding. De wei is dus in contact geweest met het (dierlijke) stremsel. Het ligt er een beetje aan hoe principieel je bent als vegetariër, maar er is wat voor te zeggen dat wei niet vegetarisch is, tenzij afkomstig uit de vegetarische kaasmakerij. Fabrikanten die het V-keurmerk willen bemachtigen en wei, of weipoeder, gebruiken, moeten kunnen aantonen dat deze afkomstig is van vegetarisch gestremde kaas, of uitwijken naar een ander ingrediënt met dezelfde eigenschappen.
     

     

    7. Omega-3 vetzuren

    Wat is het? Zeer gezonde, meervoudig onverzadigde vetzuren, ook wel alfa-linoleenzuur genoemd. Staan momenteel sterk in de belangstelling en worden aan een groot aantal producten toegevoegd.
    Waarom is het niet vegetarisch? Omega 3 vetzuren kunnen uit vis gehaald worden, waar ze in grote, en voor de mens goed opneembare, hoeveelheden voorkomen.
    In welke producten kun je het aantreffen? Onder andere brood, vleesvervangers, margarine en zelfs in sommige merken olijfolie (m.n. Carbonell).
    Is er een vegetarisch alternatief? De vetzuren komen ook in plantaardige oliën (met name lijnzaadolie en koolzaadolie) en noten (met name walnoten) voor Als de omega-3 vetzuren uit vis komen, kun je dit op de ingrediëntendeclaratie herkennen aan de term ‘dierlijke vetten’.
     

    8. Oscillococcinum

    Wat is het? Een homeopathisch middel waarvan gesteld wordt dat het de symptomen van griep verlicht. Het actieve ingrediënt is volgens het doosje anas barbariae hepatis et cordis extractum 200K HPUS. Een Anas barbariae is een muskuseend en hepatis et cordis zijn een lever en een hart


    Waarom is het niet vegetarisch? Er wordt gebruik gemaakt van eenden-organen. Aan de andere kant is de verdunning zó enorm dat het praktisch uitgesloten is dat er nog een enkele molecule van het hart- en leverextract van een muskuseend die voor dit doel om het leven gebracht is, aanwezig is in het middel.

    Is er een vegetarisch alternatief? Ja, aangezien het middel toch niet werkt kun je net zo goed gewoon met zakdoekjes en dropjes onder de wol kruipen en uitzieken.

     

  • PRODUCTEN

     

    1. Brood

    Waarom is brood niet per definitie vegetarisch? Aan brood wordt meestal vet toegevoegd om het volume te vergroten, het malser te maken, en langer vers te houden. Dit vet kan zowel plantaardig als dierlijk zijn. Aangezien vers brood niet geëtiketteerd hoeft te worden, kan het voorkomen dat in het brood dat je bij de bakker of supermarkt koopt, dierlijk vet gebruikt is. Je zou hiernaar kunnen vragen bij het verkooppunt, maar dikke kans dat ze het niet weten (of zomaar wat zeggen), want broodverbetermiddelen worden meestal kant-en-klaar in de juiste samenstelling verkocht. Het is dus niet zo dat de bakker er zelf nog een klontje vet in doet.
    Is er een alternatief? Wil je zekerheid over de vegetarische status van je brood, dan zou je voorverpakt brood in de supermarkt kunnen kopen. Hier moet een ingrediëntendeclaratie op het etiket staan, en als er vet aan is toegevoegd, moet er op staan of dit plantaardig dan wel dierlijk is. Daarnaast bevat Allisonbrood geen vet en is hiermee een ‘onverdachte’ keus voor vegetariërs.
     

    2. Worcestersaus

    Wat is het? Vloeibare smaakmaker. Waarom is het niet vegetarisch? Er zit ansjovis in.
    Is er een alternatief? Ik had horen vertellen dat dezelfde fabrikant ook een vegetarisch alternatief leverde, maar heb het niet in de supermarkt kunnen vinden. Je komt zelf een heel eind met knoflook, sojasaus en sambal. Van een lezer kreeg ik de tip dat er veganistische worcestersaus is van de merken Biona en Geo Organics, te koop in natuurvoedingswinkels.


    3. Kroepoek

    Wat is het? Een bijgerecht uit de Indonesische keuken. Er zijn wel 30 soorten kroepoek. De bekendste soort kroepoek in Nederland is de kroepoek oedang, doorgaans als ‘naturel’ aangegeven.
    Waarom is het niet vegetarisch? Kroepoek bestaat voor ongeveer een kwart uit garnalen.
    Is er een alternatief? Vegetarische alternatieven zijn cassavekroepoek, emping (gemaakt van melindjonoten) en rempejek, gemaakt van pinda’s die in een kruidig beslagje zijn gefrituurd.
     

    4. Medicijncapsules

    Wat is het? Een omhulsel waarin een medicijn afgepast is voor gebruik door de patiënt. Er zijn harde en zachte capsules. In de eerste worden veelal poeders afgemeten, in de tweede vooral niet-waterige oplossingen (bijvoorbeeld visolie of vitamine A, D of E in olie). In aanwezigheid van water wordt de gelatine zacht en zo komt de inhoud van de capsule vrij in het lichaam.


    Waarom is het niet vegetarisch? Capsules worden meestal van gelatine gemaakt.
    Is er een vegetarisch alternatief? Vegetarische capsules zijn gemaakt van cellulose, glycerine en water. Deze zijn te bestellen via internet. Medicijnen kunnen dan van de ene naar de andere capsule overgeheveld worden, aangezien capsules een soort doosjes zijn die je uit elkaar kunt halen. Overigens mag dit alleen met droge medicijnen in poeder- of korrelvorm. Er is nog geen vegetarisch alternatief voor gelatinecapsules om een olie-achtige inhoud.
     

    5. Trassi

    Wat is het? Trassi is een veelvoorkomend ingrediënt van de Aziatische keuken, bijvoorbeeld van een dipsaus voor vis of groente of in de sambal.
    Waarom is het niet vegetarisch? Trassi wordt gemaakt van gefermenteerde garnalen.
    Is er een alternatief? Niet echt, maar met een eigengemaakt sausje van sojasaus en sambal kom je een heel eind.
     

    6. Kaas en kwark

    Waarom is kaas niet per definitie vegetarisch? Bij het maken van kaas worden de vaste stoffen in de melk (eiwitten, vetten en mineralen) met behulp van stremsel gescheiden van het vocht. Stremsel is een bijproduct van de kalverslachterij en bestaat uit enzymen die afkomstig zijn uit de lebmaag. Kwark en roomkaas zijn een vorm van (hele verse) kaas, en dus ook met stremstel bereid.
    Is er een vegetarisch alternatief? Er zijn vegetarisch gestremde kazen, en een aantal hiervan dragen het V-keurmerk.  Deze zijn met name in natuurvoedingswinkels te koop. Verder zijn veel, maar niet alle, biologische kazen ook vegetarisch gestremd (zoals het merk de Groene Koe, en AH-biologisch). Omdat stremsel een proceshulpstof is (het heeft in het eindproduct geen functie meer), hoeft het niet in de ingrediëntendeclaratie vermeld te worden, en weet je nooit zeker wat voor soort stremsel er gebruikt is. Je kunt er echter van uit gaan dat als er geen vermelding op het etiket staat, de kaas niet vegetarisch gestremd is.
     

  • 7. Wijn, vruchtensap en bier

    Waarom zijn wijn, bier en vruchtensap niet per definitie vegetarisch? Wijn, vruchtensap en bier worden ‘geklaard’ tijdens de productie: de troebelheid wordt verwijderd. Dit klaren gebeurt vaak met verse eiwitten, en hiervoor kan gelatine gebruikt worden.
    Is er een alternatief? Klaren kan ook gebeuren middels centrifugeren of filtreren. Ook andere verse eiwitten kunnen gebruikt worden, zoals kippenei-eiwit of melkeiwitten. Op het etiket zul je vergeefs zoeken naar welk klaringsmiddel gebruikt is. Dit komt omdat het om een proceshulpstof gaat, en die hoef je niet te vermelden. Het is dan ook niet zo gemakkelijk erachter te komen welke wijnen en vruchtensappen vegetarisch zijn. Enig houvast biedt de website van de Vereniging van Veganisten en de Britse website Veggiewines. Volgens onze Belgische zusterorganisatie wordt er bij de bierbereiding geen gebruik meer gemaakt van dierlijke producten om het bier te klaren.
     

    8. Eieren

    Waarom zijn eieren niet per definitie vegetarisch? Sommige eieren zijn bevrucht, en dragen dus een héél klein kuikentje in zich (een vruchtbeginsel). De meeste kippen zullen echter nooit in hun korte ellendige leventje een haan zien, met uitzondering van kippen die van biologisch-dynamische boerderijen komen: hierbij lopen drie hanen per 100 kippen rond. Deze eieren zijn te herkennen aan het Demeter-keurmerk.
    Zijn er alternatieven? Ja, alle andere eieren. Ik heb echter geen idee in hoeverre de Demeter-eieren ook daadwerkelijk bevrucht zijn. De kippen die deze eieren leggen, hebben een heel goed leven gehad, beter nog zelfs dan biologische kippen. En dat is ook wat waard.


    9. Kauwgom

    Waarom is kauwgom niet per definitie vegetarisch? Bij het produceren van kauwgom wordt vaak gebruik gemaakt van ‘drageren’. Dit is een proces waarbij de kern van kauwgom wordt omhuld met een hard laagje. In ongeveer vijf uur tijd worden er 30 laagjes aan zoetstoffen over de kauwgomkern gespoten, zodat er een knapperig laagje ontstaat. Hierbij is het mogelijk dat gelatine als hulpstofje wordt gebruikt. Dit hoeft echter niet vermeld te worden op de verpakking van kauwgom, waardoor het ook niet duidelijk is of een kauwgom vegetarisch is. Hiernaast zit er ook wel eens schellak (E120) in kauwgom en sucrose-esters van vetzuren (E473), waarvan E120 niet-vegetarisch is en E473 als verdacht wordt beschouwd.
    Is er een alternatief? Een alternatief is kauwgom dat gecertificeerd staat als vegetarisch of veganistisch. Een voorbeeld hiervan is kauwgom van het merk: ‘Pür’. Andere kauwgoms lijken ook vegetarisch te zijn, maar hier kunnen dus geen garanties aan vast worden gesteld.

     

     Bron: www.vegetariers.nl